الگویِ پارلمانیِ عقلانی‌شده؛ با نگاهی به حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه قم

چکیده

الگوی پارلمانی، واجد مشخصهِ عمومیِ مسئولیتِ سیاسیِ دولت در برابر مجلس است. همچنین در نظام­های مختلط، یعنی نظام­های نیمه‌ریاستی- نیمه‌پارلمانی، هر یک از قوا ابزارهای مختلف سیاسی و قانونیِ نفوذ، اقتدار یا تأثیر بر یکدیگر را دارند. تاریخ حقوق اساسی در برخی کشورها نشان داده است که دولت­ها در چنین الگوهایی همواره تحت نفوذ و انقیاد پارلمان هستند و گاهی پارلمان­ها از ابزارهای نفوذ و اقتدار به صورت گسترده و غیرعُقَلایی استفاده می­کنند. در حقوق اساسی برخی کشورها مانند فرانسه، آلمان و ایتالیا، ایدۀ پارلمانتاریسم عقلانی‌شده در برابر این آسیب مطرح شد که تکنیک­هایی را برای اجتناب از ایجاد وضعیت ناپایدار در مناسبات دولت و پارلمان پیشنهاد می‌کند. در این مقاله سعی شده تا این ایده در چارچوب حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران تحلیل و ارزیابی شود. فرض اساسی این مقاله بر این مبنا استوار است که در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، می­توان با استفاده از تکنیک­های این ایده تا حدودی معایب الگوی موجود، در روابط میان قوا را اصلاح و تعدیل کرد. در این راستا می‌کوشیم نخست به مفهوم ایده پارلمانتاریسم عقلانی‌شده بپردازیم، سپس پیش‌زمینه­های تاریخی و تکنیک­های آن را معرفی کنیم و در نهایت مبانی این ایده را در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران تحلیل و بررسی نماییم. نتیجه این است که چنین ایده‌ای می­تواند برخی مشکلات مربوط به نظام نظارت و تعادل در روابط قوا را بهبود بخشد.

کلیدواژه‌ها