1
دانشیار گروه حقوق عمومی و بین الملل دانشگاه تهران
2
دانش آموخته کارشناسی ارشد حقوق عمومی دانشگاه مفید
چکیده
یکی از مهمترین وقایع تاریخ سیاسی صدر اسلام مسئله خلافت و جانشینی نبی مکرم اسلام(ص) است، زیرا با وجود تأکید صریح و روشن پیامبر(ص) بر امامت و خلافت بلافصل امیرالمؤمنین علی(ع) متأسفانه این اتفاق رخ نداد. شورایی که در سقیفه تشکیل شد این حق مسلم را از امام علی(ع) غصب کرد و دین نوپای اسلام و جامعه اسلامی را از هدایت و رهبری آن امام محروم ساخت. اما نکتهای که در این ماجرا درخور تأمل است، نحوۀ مواجهه امام(ع) با این بدعت خطرناک است، که مدارا و مصلحتانگاری را در سیرۀ سیاسی امام علی(ع) نشان میدهد. نوع مواجههای که امیرالمؤمنین(ع) در برابر این تضییع حق برگزیدند، بر توجه به مهمترین مصالح اسلام و مسلمین و تأکید بر همگرایی اسلامی استوار بود. امام علی(ع) ضمن پرهیز از مقابله مسلحانه و دیگر روشهای تحریکآمیز، همکاری نسبی با حکومت را در پیش گرفتند و در بسیاری از مواقع، مشورتهای راهبردی به خلفای سهگانه دادند، اما درعینحال از پذیرش مسئولیت در حکومت آنان امتناع کردند. بااینحال امام علی(ع) ضمن تأکید همیشگی بر حق خود، در مورد حق ضایعشدۀ خویش روشنگری میکردند. در نهایت ایشان هنگامی خلافت مسلمین را پذیرفتند که خواست واقعی مردم بر این امر استقرار یافت.